Odpowiedzialność za zobowiązania małżonka – przedsiębiorcy przy ustawowej wspólności majątkowej

Co obejmuje ustawowa wspólność majątkowa?

Z chwilą zawarcia małżeństwa pomiędzy małżonkami powstaje z mocy prawa ustawowa wspólność majątkowa. Obejmuje ona  przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Do majątku wspólnego należy m.in.:

1) pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków,

2) dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków (art. 31 par.1- 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego).

Kiedy małżonek przedsiębiorcy odpowiada za jego zobowiązania finansowe ?

Na podstawie art. 41 par. 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (k.r.o) małżonek przedsiębiorcy odpowiada solidarnie za jego zobowiązania finansowe związane z prowadzeniem firmy wtedy, gdy małżonkowie pozostają we wspólnocie majątkowej i małżonek wyraził zgodę na zaciągnięcie zobowiązania wobec wierzyciela.

Istotna jest tutaj Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 8 listopada 2019 r. (sygn. akt    III CZP 36/19) :

„Małżonek dłużnika osobistego jest – na podstawie art. 41 k.r.o. – dłużnikiem ponoszącym wobec wierzyciela odpowiedzialność ograniczoną do składników majątku wspólnego małżonków”.

W uzasadnieniu Uchwały „Sąd Najwyższy podkreślił, że art. 41 § 1 k.r.o. ma na celu ochronę wierzyciela mającego za dłużnika osobę pozostającą w ustroju małżeńskiej wspólności majątkowej, realizowaną w drodze przyznania mu w pewnych wypadkach uprawnienie do prowadzenia egzekucji z całego majątku wspólnego małżonków. (…). Zgoda udzielona na zaciągniecie zobowiązania przez współmałżonka nakłada na niego jedynie obowiązek tolerowania egzekucji zaakceptowanego zobowiązania z majątku wspólnego”.

Uzyskanie zgody na zaciąganie zobowiązania    – w jakiej formie?

W świetle art. 787 Kodeksu postępowania cywilnego (K.p.c.) zgoda na zaciągnięcie zobowiązania związanego z prowadzeniem firmy powinna być uzyskana przez wierzyciela w dokumencie urzędowym lub prywatnym. Pozwoli to wierzycielowi uzyskać  klauzulę wykonalności także przeciwko małżonkowi przedsiębiorcy, co w postępowaniu egzekucyjnym bywa bardzo istotne – np. w przypadku wszczęcia egzekucji ze wspólnej nieruchomości przedsiębiorcy i jego małżonka.  Dokument taki może być sporządzony – co oczywiste – także w formie odrębnego aktu notarialnego . Stanowi o tym art. 2 par. 2 Ustawy Prawo o notariacie    (t.j. Dz.U.2020.1192) zgodnie z którym czynności notarialne, dokonane przez notariusza zgodnie z prawem, mają charakter dokumentu urzędowego. Natomiast dokumentem prywatnym będzie oświadczenie współmałżonka w formie pisemnej.

W orzecznictwie podkreślono, że „zgoda małżonka powinna wynikać z treści dokumentu, a nie z zeznań świadków lub oświadczeń wierzyciela. Podkreśla się, że dokument prywatny, w którym wierzyciel stwierdza, że małżonek wyraził zgodę na czynność prawną dłużnika, nie może być uznany za wiarygodny, ponieważ nie udowadnia on faktu wyrażenia zgody” (Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 8 marca 2011 r. (III CZP 117/10).

W jakim celu wierzyciel potrzebuje zgody drugiego z małżonków ?

Zgoda drugiego z małżonków na zaciągniecie zobowiązania np. zawarcia umowy z kontrahentem wiążącej się z obowiązkiem zapłaty ma na celu zabezpieczenie wierzyciela (kontrahent) przed niewykonaniem umowy t.j. brakiem zapłaty wynikającej z wystawionej faktury.

Mając zgodę małżonka dłużnika na zaciągniecie zobowiązania – jego wierzyciel będzie mógł w przyszłości złożyć do sądu wniosek o nadanie klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika. W praktyce oznacza to złożenie w pierwszej kolejności powództwa przeciwko przedsiębiorcy, zaś w przypadku nieskutecznej egzekucji – złożenie do Sądu wniosku o którym mowa wyżej, co powinno rozszerzyć prawa majątkowe z których wierzyciel będzie się mógł zaspokoić.

Uzyskanie klauzuli wykonalności na małżonka dłużnika

Wierzyciel może uzyskać klauzulę wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika, jeżeli istnieje prawomocny tytuł egzekucyjny (np. nakaz zapłaty) wydany przeciwko dłużnikowi pozostającemu w zwiazku małżeńskim, i jego wspólmałżonek wyraził zgodę na zaciągnięcie zobowiązania objętego orzeczeniem.

Z art. 776 par. 1 K.p.c. wynika, że tytuł wykonawczy wystawiony przeciwko dłużnikowi pozostającemu w związku małżeńskim jest podstawą do prowadzenia egzekucji nie tylko z majątku osobistego dłużnika, lecz także z pobranego przez niego wynagrodzenia za pracę lub dochodów uzyskanych z prowadzenia przez niego innej działalności zarobkowej oraz z korzyści uzyskanych z jego praw autorskich i praw pokrewnych, praw własności przemysłowej oraz innych praw twórcy.

Ważne!

W świetle art. 787(1) K.p.c. tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko osobie pozostającej w związku małżeńskim sąd nada klauzulę wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika z ograniczeniem jego odpowiedzialności do przedsiębiorstwa wchodzącego w skład majątku wspólnego małżonków, jeżeli wierzyciel wykaże dokumentem urzędowym lub prywatnym, że stwierdzona tytułem egzekucyjnym wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Jest to szersze prawo – ponad te wynikające z art. 787 K.p.c., które zostało omówione w pierwszej części artykułu.

Podstawa prawna:

Art. 31 par. 1- 2, art. 41 par. 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (t.j. Dz.U.2020.1359).

Art. 776 par. 1 , art. 787 , art. 787(1) Kodeksu postępowania cywilnego ( t.j. Dz.U.2020.1575).

Stan prawny na dzień 3 lutego 2021 roku

Wanda Książek

Artykuł gościnny