Powództwa przedstawicielskie, czyli razem można więcej [cz. 2]

Obraz Arek Socha z Pixabay

Zobacz część pierwszą: Collective Redress Directive, czyli Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady UE w sprawie powództw przedstawicielskich

Zmiana modelu ochrony zbiorowych interesów konsumentów

Do tej pory model ochrony opierał się na postępowaniu prowadzonym przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

Z dniem wejścia w życie zmian Ustawy o Ochronie Konkurencji i Konsumentów [1], tj. z dniem 29 sierpnia 2024 roku wprowadzono możliwość wytaczania powództw przedstawicielskich przed sądy powszechne, które mogą mieć charakter zarówno krajowy, jak i transgraniczny. W Polsce zdecydowano się na model „opt-in”, co oznacza że aby skutecznie przystąpić do grupy reprezentowanej przez upoważniony podmiot, należy wyraźnie oświadczyć wolę bycia reprezentowanym oraz chęć czerpania korzyści z osiągniętych w postępowaniu rezultatów.

Właściwość sądów

Jeśli chodzi o postępowanie krajowe to powództwo przedstawicielskie przybiera charakter sądowego postępowania cywilnego, dla którego sądem właściwym jest sąd okręgowy. Postępowanie będzie prowadzone według zaktualizowanych przepisów ustaw: o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym [2] oraz Kodeksu Postępowania Cywilnego [3].

Status konsumenta w toku postępowania przedstawicielskiego

Konsument bez wątpienia pozostaje na pierwszym planie postępowania przedstawicielskiego, ponieważ to on jest podmiotem, którego interesy mają być chronione.

Nie będzie jednak występował osobiście w charakterze strony procesowej, jako że jego interesy będą reprezentować uprawnione podmioty spełniające kryteria fachowości i niezależności.

Które podmioty mogą wytoczyć takie powództwo?

Powództwa będą mogły wytaczać podmioty wpisane do rejestru podmiotów upoważnionych prowadzonego przez Prezesa UOKiK.

Jako przykład wskazać można organizacje pozarządowe takie jak organizacje konsumenckie.

W odniesieniu do spraw wynikających z umów finansowych w analogiczne uprawnienie wyposażono Rzecznika Finansowego.

Jeszcze przed wytoczeniem powództwa podmiot wzywa przedsiębiorcę do zaniechania stosowania praktyk naruszających interesy konsumentów. Wezwanie nie obejmuje innych roszczeń ani żądań.

Jeżeli przedsiębiorca nie zaprzestanie stosowania praktyk w terminie 14 dni od dnia doręczenia wezwania, podmiot upoważniony może wytoczyć powództwo.

Następnie podmiot jest zobowiązany wobec konsumentów do informowania ich o przebiegu postępowania, jego efektach i o sposobie, w jaki można skorzystać z ugody czy wyroku.

Kto pokryje koszty?

Aby ułatwić dostęp do powództw grupowych, podmioty upoważnione oraz Rzecznik Finansowy zostali w całości zwolnieni z kosztów sądowych na gruncie art. 96 ust. 1 pkt 7a ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych [4]. Koszty będą za to ponosić konsumenci w związku z przystąpieniem do grupy podmiotów reprezentowanych. Wysokość opłaty ponoszonej tytułem wytoczenia powództwa i prowadzenia przez upoważniony podmiot sprawy ma być każdorazowo ustalana przez podmiot upoważniony w porozumieniu z członkami grupy konsumentów.

Zakreślono przy tym wysokość opłaty:

– maksymalnie do 5% wartości roszczenia pieniężnego dochodzonego przez danego członka grupy, lecz nie więcej jak 2000 złotych;

– w przypadku roszczenia niepieniężnego, wysokość ustalonej opłaty nie może przekroczyć 1000 złotych.

Jakie korzyści mogą ostatecznie odnieść konsumenci?

W pierwszym z wariantów, w sytuacji pomyślnego dla konsumentów wyroku sądu, wszyscy członkowie grupy zyskają status beneficjentów. Wówczas mogą otrzymać zadośćuczynienie, odszkodowanie czy inną z form naprawienia szkody.

W drugim z wariantów – gdyby doszło do zawarcia ugody między upoważnionym podmiotem a przedsiębiorcą również można uzyskać naprawienie szkody, jednakże konsument nie zgadzający się z warunkami ugody ma prawo wystąpić z grupy poprzez złożenie przed sądem oświadczenia o woli wystąpienia z tego powodu w terminie dwóch tygodni od otrzymania oficjalnej informacji o zawartej ugodzie.

Jako zasadę przyjęto dzielenie odszkodowania między wszystkich członków grupy proporcjonalnie do poniesionych przez nich szkód. Przewidziano także możliwość utworzenia funduszy powierniczych, z których wypłaca się konsumentom należne środki.

Podstawa prawna:

[1] Ustawa z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 594 z późn. zm.)

[2] Ustawa z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 1485).

[3] Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 1568 z późn. zm.).

[4] Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 959 z późn. zm.).

Stan prawny

Julia Lewandowska – prawnik w Kancelarii Radcy Prawnego Małgorzaty Gach