Upadłość konsumencka – kiedy jest możliwa

Upadłość konsumencka ma na celu oddłużenie tzn. zredukowanie lub /i umorzenie zobowiązań finansowych osoby fizycznej, która nie prowadzi działalności gospodarczej i stała się niewypłacalna z przyczyn często przez nią niezawinionych. Postępowanie upadłościowe wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności    gospodarczej zostało uregulowane w art. 491 (1) – 491(38) Prawa upadłościowego.

Autorzy Raportu „Postępowania upadłościowe i restrukturyzacyjne…” [1] podają, że    w 2021        r.    upadłość konsumencka    „ogłosiło    18,1    tys.    Polaków, o 26% więcej niż rok wcześniej”.

Czym jest niewypłacalność?

Zgodnie z art. 11 ust.1 – 1a Prawa upadłościowego przez niewypłacalność należy rozumieć utratę przez dłużnika zdolności „do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych”, których opóźnienie przekracza 3 miesiące. Jej przyczyną może być przykładowo wypowiedzenie umowy o pracę przez pracodawcę, rozwód lub długotrwała choroba. Zatem osoba fizyczna jest niewypłacalna wtedy, gdy utraciła płynność finansową. Nie może na bieżąco spłacać np. zaciągniętych kredytów lub pożyczek, ma nieopłacone rachunki np. za energię elektryczną, ponieważ osiągane przez nią dochody nie wystarczają na spłatę zadłużenia. Co istotne, stan niewypłacalności dłużnika powinien być trwały, a nie chwilowy. Postepowanie upadłościowe wobec osób nieprowadzących działalności gospodarczej rozpoczyna się od złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.

Czy przedsiębiorca może złożyć wniosek o upadłość konsumencką?

Wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej może złożyć osoba fizyczna (dłużnik), która nie prowadzi działalności gospodarczej lub jej wierzyciel. „Dłużnik niebędący przedsiębiorcą nie ma obowiązku złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. (-) Złożenie wniosku jest dla dłużnika prawem, a nie obowiązkiem” – podkreśla piśmiennictwo [2].

Jednoosobowy przedsiębiorca może złożyć wniosek o upadłość konsumencką, jeżeli wcześniej wykreśli swoją działalność gospodarczą z Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej. Uzyskuje wówczas status konsumenta.

Co powinien zawierać Wniosek dłużnika o ogłoszenie upadłości konsumenckiej?

W świetle art. 491(2) ust. 4 Prawa upadłościowego wniosek dłużnika o ogłoszenie upadłości konsumenckiej powinien zawierać:

1. Oznaczenie dłużnika    tj. imię i nazwisko, miejsce zamieszkania, adres oraz numer PESEL dłużnika

Jeżeli dłużnik nie posiada numeru PESEL, inne dane umożliwiające jego jednoznaczną identyfikację. NIP dłużnika, wymagany jest wtedy, gdy dłużnik miał taki numer w ciągu ostatnich dziesięciu lat przed dniem złożenia wniosku.

2.    Wskazanie miejsc, w których znajduje się majątek dłużnika

Literatura prawnicza podaje, że:

„Przez miejsce rozumieć należy przynajmniej podanie adresu: miejscowości, ulicy, nr domu czy lokalu. Niekiedy mogą być potrzebne bardziej dokładne wskazówki. Należy przyjąć, że jeżeli dłużnik nie posiada jakiegokolwiek majątku, wówczas powinien on zaznaczyć tę okoliczność. Jeżeli dłużnik pozostaje w związku małżeńskim, a pomiędzy małżonkami zachodzi wspólność ustawowa w rozumieniu art. 31 KRO, wówczas wnioskodawca powinien wskazać na miejsce, w którym znajduje się:

1) majątek wspólny małżonków i

2) majątek osobisty małżonka składającego wniosek o ogłoszenie upadłości” [3] .

3. Wskazanie okoliczności, które uzasadniają wniosek i ich uprawdopodobnienie

W uzasadnieniu wniosku należy opisać sytuację życiową i materialną w której doszło do    powstania niewypłacalności. Może być to np. rozwiązanie stosunku pracy przez pracodawcę, dłuższy okres pozostawania bez pracy mimo usilnego jej poszukiwania, problemy zdrowotne, (długotrwała choroba), wypadek. Należy także podać w jakim celu były przykładowo zaciągane pożyczki lub brane kredyty, czy były one konieczne

Ponadto dłużnik powinien wykazać kiedy, w jakim celu i w jakich okolicznościach były zaciągane poszczególne zobowiązania, a także co przyczyniło się do utraty zdolności do ich spłaty.

4. Aktualny i zupełny wykaz majątku z szacunkową wyceną jego składników

„Majątek to rzeczy ruchome, nieruchomości, wierzytelności, prawa własności intelektualnej, itp. Należy przyjąć, że jeżeli upadły nie posiada żadnego majątku, to powinien zaznaczyć tę okoliczność. Zwrot «aktualny» oznacza, że chodzi tu o majątek istniejący w dacie składania wniosku o ogłoszenie upadłości” – czytamy w piśmiennictwie [4].

Na dzień składania wniosku należy opisać poszczególne składniki majątkowe i podać, czy są na nich ustanowione zabezpieczenia sądowe lub bankowe np. hipoteka (jeżeli tak, to od kiedy), wycenić szacunkową ich wartość w oparciu o średnią cenę rynkową. Taka cena może wynikać z ogłoszeń sprzedażowych ruchomości lub nieruchomości.

5. Spis wierzycieli z podaniem ich adresów i wysokości wierzytelności każdego z nich oraz terminów zapłaty

We wniosku należy oznaczyć wierzycieli podać:

„(-) w sposób precyzyjny. Oznacza to, że należy wskazywać wierzycieli z podaniem adresów ich siedziby i formy organizacyjno – prawnej (w przypadku przedsiębiorców prowadzących jednoosobowo działalność gospodarczą lub w formie spółki cywilnej – imion, nazwisk i adresów zamieszkania)” – wyjaśnił Sąd Okręgowy w Bydgoszczy, VIII Wydział Gospodarczy w uzasadnieniu Postanowienia z dnia 23 sierpnia 2017 r. (sygn. akt VIII Gz 96/17, Legalis).

Ponadto trzeba podać ile wynosi powstałe zadłużenie, termin/terminy do jego spłaty (kredyt, pożyczka) które wynikają z każdej zawartej umowy, a także ile rat zostało już spłaconych, a ile pozostaje jeszcze do spłacenia oraz jakie jest oprocentowanie każdej z wierzytelności.

„Informacje tam zawarte – (-) pozwalają bowiem na ustalenie okoliczności związanych z przyczynami powstania oraz przebiegiem pogłębiania się niewypłacalności dłużnika, co ma znaczenie zupełnie podstawowe dla oceny czy nie zachodzą przesłanki oddalenia wniosku określone w art. 491(4) ust. 1 i 2 pr. upadł. (w szczególności czy dłużnik w sposób zawiniony sam doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień)” – wyjaśnił tak Sąd Okręgowy w Bydgoszczy VIII Wydział Gospodarczy w uzasadnieniu Postanowienia z dnia 12 maja 2017 r. (sygn. akt VIII Gz 54/17, Legalis).

6. Spis wierzytelności spornych z zaznaczeniem zakresu w jakim dłużnik kwestionuje istnienie wierzytelności; wskazanie wierzytelności w spisie wierzytelności spornych nie stanowi jej uznania

7. Listę zabezpieczeń ustanowionych na majątku dłużnika wraz z datami ich ustanowienia, w szczególności hipotek, zastawów i zastawów rejestrowych

8. Informację o osiągniętych przychodach oraz o kosztach poniesionych na swoje utrzymanie oraz osób pozostających na utrzymaniu dłużnika, w ostatnich sześciu miesiącach przed dniem złożenia wniosku

Dłużnik powinien wskazać źródła przychodów osiąganych w ciągu ostatnich sześciu miesiącach przed dniem złożenia wniosku. Będzie to np. wynagrodzenie o pracę, wynagrodzenie z umów cywilnoprawnych, emerytura, renta z tytułu niezdolności do pracy, otrzymywane alimenty, zasiłek rodzinny wraz z dodatkami.

W kosztach utrzymania siebie i członków rodziny należy podać kwoty przeznaczone na wyżywienie, opłatę czynszu, energii elektrycznej, dostawy gazu ziemnego, zakup węgla (jeżeli dom lub mieszkanie jest ogrzewane węglem), abonamentu rtv, telefonu, utrzymanie samochodu, Wskazujemy także jakie kwoty zostały wydatkowane na rozrywkę czy rekreację, zakup odzieży i obuwia lub wydatki jednorazowe np. zakup sprzętu rtv/agd. Należy doprecyzować które koszty dotyczą dłużnika, a które członków jego rodziny.

9. Informację o czynnościach prawnych dokonanych przez dłużnika w ostatnich dwunastu miesiącach przed dniem złożenia wniosku, których przedmiotem były nieruchomości, akcje lub udziały w spółkach;

10. Informację o czynnościach prawnych dokonanych przez dłużnika w ostatnich dwunastu miesiącach przed dniem złożenia wniosku, których przedmiotem były ruchomości, wierzytelności lub inne prawa, których wartość przekracza 10 000 zł;

11. Oświadczenie o prawdziwości danych zawartych we wniosku.

Istotne!

Zgodnie z art. 491(2) ust. 5 zd. pierwsze Prawa upadłościowego w przypadku gdy wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej składa wierzyciel dłużnika wówczas podaje w nim:

1) imię i nazwisko, miejsce zamieszkania, adres oraz numer PESEL dłużnika, a jeżeli dłużnik nie posiada numeru PESEL – inne dane umożliwiające jego jednoznaczną identyfikację. NIP dłużnika, jeżeli dłużnik miał taki numer w ciągu ostatnich dziesięciu lat przed dniem złożenia wniosku;

2) okoliczności, które uzasadniają wniosek i ich uprawdopodobnienie, czyli istnienie jego długu.

Przeczytaj także: Poradnik i formularze dotyczące upadłości konsumenckiej – „konsumenci” (do stosowania od 24 marca 2020 r.)

W jaki sposób można składać wniosek o upadłość konsumencką?

Wniosek o upadłość konsumencką wraz z załącznikami można złożyć drogą elektroniczną za pośrednictwem Krajowego Rejestru Zadłużonych działającego w ramach Portalu Rejestrów Sądowych. Dostęp do portalu można uzyskać pod adresem: https://prs.ms.gov.pl/krz. Wniosek należy wtedy podpisać profilem zaufanym lub kwalifikowanym podpisem elektronicznym.

Dłużnik lub jego wierzyciel może złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej na formularzu złożonym w sądzie rejonowym w którym znajduje się wydział gospodarczy ds. upadłościowych w okręgu którego ma miejsce zamieszkania. Takich sądów w Polsce jest 30.

Może to zrobić osobiście lub za pośrednictwem poczty (list polecony za zwrotnym potwierdzeniem odbioru). Zezwala na to art. 491(2) ust. 3 w powiązaniu z art. 216aa Prawa upadłościowego.

Wzór formularza wniosku znajduje się w Obwieszczeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 10 lutego 2021 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie określenia wzorów formularzy wniosku o ogłoszenie upadłości osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej (Dz.U. 2021.392). Można je pobrać także ze strony internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości.

Jakie załączniki należy dołączyć do wniosku o upadłość konsumencką?

Do wniosku należy dołączyć dokumenty na uzasadnienie okoliczności przedstawionych we wniosku. Będą to: m.in. umowy pożyczki, umowy kredytu, wezwania do zapłaty kierowane przez wierzycieli, dowody spłaty rat kredytu lub pożyczki, sądowe nakazy zapłaty, wydane orzeczenia sądowe, korespondencja z komornikiem, a także zaświadczenie pracodawcy lub zleceniodawcy o osiąganych zarobkach, decyzja ZUS o wysokości emerytury lub renty, zaświadczenie lekarskie o przebytej chorobie, wypisy ze szpitala, zaświadczenie z PUP o pozostawaniu w rejestrze osób bezrobotnych z prawem do zasiłku lub bez prawa do zasiłku.

Ile wynosi opłata od wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej?

Wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej podlega opłacie w kwocie 30 zł. Zgodnie z art. 76a pkt 1 Ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz.U.2022.1125). Na podst. art. 14ust. 3 niniejszej ustawy opłata podstawowa wynosi 30 złotych i stanowi minimalną opłatę, którą strona jest obowiązana uiścić od pisma podlegającego opłacie, chyba że ustawa stanowi inaczej.

Powyższej opłaty można dokonać online za pośrednictwem Krajowego Rejestru Zadłużonych albo wykonać wcześniej przelew droga elektroniczną i do składanego wniosku załączyć jego potwierdzenie. Do wniosku składanego w formie tradycyjnej na formularzu należy dołączyć wydruk skanu dokonanego przelewu.

Ważne!

To nie są jeszcze wszystkie koszty ponoszone przy upadłości konsumenckiej. O innych będzie o nich mowa w kolejnym artykule.

Podstawa prawna:

• Art. 11 ust. 1 – 1a , art. 491(2) ust. 4 , art. 491(2) ust. 5, art. 491(2) ust. 3, art. 216aa,
• Ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe (t.j. Dz.U.2022.1520),
• Art. 14 ust. 3 , art. 76a pkt 1 Ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz.U.2022.1125)

Objaśnienie: [1] Postępowania upadłościowe i restrukturyzacyjne. Raport 2022, MGB, str. 19 [2] P. Zimmerman, Prawo upadłościowe. Prawo restrukturyzacyjne. Komentarz. Wyd. 7, Warszawa 2022, Legalis) [3] R. Adamus, B. Groele (red.) Komentarz do ustawy – Prawo upadłościowe (wyciąg), [w:] R. Adamus, B. Groele (red.) Upadłość konsumencka. Wyd.2, Warszawa 2017, Legalis) [4] Tamże

Stan prawny na dzień 25 stycznia 2023 roku

Małgorzata Gach

Wanda Książek