Prawo cywilne
Odwołanie darowizny- kiedy i w jaki sposób odwołać darowiznę?
Darowizna jest umową, która najczęściej występuje w stosunkach rodzinnych. Ten typ umowy łączy się z relacjami między Darczyńcą, a Obdarowanym, które opierają się na zaufaniu. Po dokonaniu darowizny sytuacje pomiędzy nimi mogą ulec zmianie. Przeważnie polegają na tym, że Obdarowany przejawia rażącą niewdzięczność w stosunku do darczyńcy. W obecnym stanie prawnym jest możliwe odwołanie darowizny. Poniżej przedstawione zostały kwestie dotyczące tego tematu, które warto znać.
Czym jest umowa darowizny?
Zgodnie z art. 888 Kodeksu Cywilnego, przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku. Najprościej mówiąc, jest to nieodpłatne przekazanie jakiegoś dobra innej osobie.
Odwołanie niewykonanej darowizny
Jeśli darczyńca nie spełnił jeszcze przyrzeczonego świadczenia, to może odwołać darowiznę na podstawie art. 896 Kodeksu Cywilnego:
„Darczyńca może odwołać darowiznę jeszcze nie wykonaną, jeżeli po zawarciu umowy jego stan majątkowy uległ takiej zmianie, że wykonanie darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla jego własnego utrzymania odpowiednio do jego usprawiedliwionych potrzeb albo bez uszczerbku dla ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych.”
Warunkiem odwołania takiej darowizny jest wystąpienie dużej zmiany w majątku Darczyńcy, która znacząco wpływa na jego poziom życia.
Przesłanki odwołania darowizny wykonanej
Według art. 900 Kodeksu cywilnego, odwołanie darowizny następuje przez oświadczenie Darczyńcy złożone obdarowanemu na piśmie. Złożenie oświadczenia o odwołaniu darowizny powoduje powstanie roszczenia o przeniesienie własności przedmiotu darowizny na rzecz darczyńcy.
Przesłanką odwołania darowizny już wykonanej jest wystąpienie rażącej niewdzięczności ze strony Obdarowanego względem Darczyńcy.
Zgodnie z wyrokiem SN z dnia 17.06.2021 r. sygn. I CSKP 68/21:
„O rażącej niewdzięczności świadczy tylko takie działanie lub zaniechanie obdarowanego, które jest skierowane bezpośrednio lub pośrednio przeciwko darczyńcy oraz, oceniając rzecz rozsądnie, pozostaje wysoce niewłaściwe i krzywdzące darczyńcę. Chodzi w każdym wypadku o czyny szczególnie naganne punktu widzenia norm prawnych i moralnych. W konsekwencji nie każde zachowanie obdarowanego, które można uznać za naganne z punktu widzenia obowiązku wdzięczności, eo ipso stanowi podstawę do odwołania darowizny. Jako że nie jest możliwe odwołanie się do jednolitego wzorca zachowań, każdorazowo ocena musi być dokonywana w indywidualnych okolicznościach danej sprawy, uwzględniać dobre obyczaje, normy obowiązujące w środowisku, relacje stron, w tym stopień ich bliskości. Nie każdy spór czy przejaw zachowania sprzecznego z wolą darczyńcy uzasadnia twierdzenie o dopuszczeniu się rażącej niewdzięczności przez obdarowanego. Podstawie tej nie odpowiadają krzywdy wyrządzone darczyńcy nieumyślnie, w sposób niezamierzony, a także nawet umyślnie wówczas, gdy chodzi o nieprzekraczające granic zwykłych konfliktów życia rodzinnego, podyktowane emocjami wypowiedzi czy gesty, które są przejawem zwykłych konfliktów rodzinnych, spowodowanego przez obie jego strony, a tym bardziej sprowokowane przez darczyńcę”.
Także Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 11 czerwca 2019 r., o sygn. V ACa 727/18, wskazał w tym zakresie, że:
„Rażąca, a więc kwalifikowana niewdzięczność to postępowanie polegające na umyślnym i zawinionym działaniu lub zaniechaniu, skierowanym przeciwko darczyńcy i które uznać należy – z punktu widzenia powszechnie obowiązujących zasad etycznych, za niewłaściwe i krzywdzące darczyńcę, wykraczające poza zwykłe konflikty rodzinne.”
Z szerokiego orzecznictwa idącego właśnie w ww. kierunku wynika, że każdy taki przypadek powinien być rozpoznawany samodzielnie, przy uwzględnieniu zwyczajów panujących w określonym środowisku społecznym w którym funkcjonuje darczyńca oraz obdarowany.
Zaznaczyć jednak trzeba, że zgodnie z przepisami darowizna nie może być odwołana z powodu rażącej niewdzięczności, jeżeli darczyńca przebaczył obdarowanemu, zgodnie z art. 899 § 1 Kodeksu cywilnego. Aby przebaczenie zostało uznane za skuteczne, wystarczy żeby nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem.
Termin na odwołanie wykonanej darowizny
Ważnym ograniczeniem w przypadku odwołania darowizny z tytułu rażącej niewdzięczności Obdarowanego, jest termin zezwalający na dokonanie takiej czynności. Wynosi on 1 rok i płynie od dnia, w którym Darczyńca dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego. Po przekroczeniu tego terminu odwołanie darowizny staje się niemożliwe.
Podsumowanie
Odwołanie darowizny w obecnym stanie prawym jest możliwe. Ważne jest jednak, aby odpowiednio argumentować powód takiej czynności, a przesłanki warunkujące odwołanie darowizny muszą spełniać obiektywne kryteria rażącej niewdzięczności.
Stan prawny na dzień 27 września 2022 r.
Klaudia Kowalczyk
