Upadłość konsumencka – kilka spraw (1)

Przypomnijmy …

Postępowanie o ogłoszenie upadłości osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej rozpoczyna się od wniosku o upadłość do sądu rejonowego, wydział gospodarczy ds. upadłościowych. Niniejszy wniosek składany na urzędowym formularzu wraz z wymaganymi załącznikami (dokumenty) oraz odpisem dla syndyka może złożyć dłużnik lub jego wierzyciel osobisty.

Po pozytywnym rozpoznaniu wniosku sąd upadłościowy wydaje postanowienie o ogłoszeniu upadłości i powołuje syndyka masy upadłości. Syndyk sporządza spis majątku upadłego konsumenta, ocenia jego wartość, a następnie upłynnia ruchomości lub nieruchomości, które wchodzą w jego skład. Uzyskane pieniądze ze sprzedaży majątku przeznacza na zaspokojenie roszczeń jego wierzycieli (tzw. plan podziału). W przypadku, gdy tych środków nie wystarcza, wtedy ustalany zostaje Plan spłaty wierzycieli.    Sąd upadłościowy wydaje wtedy postanowienie o ustaleniu Planu spłaty wierzycieli albo wydaje postanowienie o umorzeniu lub warunkowym umorzeniu zobowiązań bez ustalania planu spłaty wierzycieli.

Zobacz poprzednie nasze artykuły:

• Upadłość konsumencka – kiedy jest możliwa
• Upadłość konsumencka – postępowanie upadłościowe (1)
• Upadłość konsumencka – postępowanie upadłościowe (2)

Czy konsument może złożyć do sądu upadłościowego wniosek o ustanowienie dla niego pełnomocnika z urzędu do reprezentowania go w sprawie upadłości konsumenckiej?

Przed planowanym złożeniem do sądu wniosku o upadłość lub razem z wnioskiem konsument może złożyć do sądu upadłościowego wniosek o ustanowienie dla niego z urzędu adwokata lub radcy prawnego do reprezentowania go w sprawie upadłości konsumenckiej.

Na podstawie art. 117 § 2 Kodeksu postepowania cywilnego (t.j. Dz.U.2021.1805) (dalej K.p.c.) osoba fizyczna, niezwolniona przez sąd od kosztów sądowych, może się domagać ustanowienia adwokata lub radcy prawnego, jeżeli złoży oświadczenie, z którego wynika, że nie jest w stanie ponieść kosztów wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny.

W    świetle art. 117(1) § 1 K.p.c. osoba fizyczna dołącza do wniosku o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego oświadczenie obejmujące szczegółowe dane o swoim stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania. Oświadczenie sporządza się według ustalonego wzoru. Jeżeli wniosek o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego składany jest łącznie z wnioskiem o zwolnienie od kosztów sądowych, osoba fizyczna dołącza tylko jedno oświadczenie. Sąd uwzględni wniosek, jeżeli udział adwokata lub radcy prawnego w sprawie uzna za potrzebny (art. 117 § 5. K.p.c.).

Czy osoba fizyczna, która nie posiada żadnego majątku może złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej?

Osoba fizyczna, która nie posiada żadnego majątku może złożyć wniosek o upadłość konsumencką , jeżeli stała się niewypłacalna tzn. nie jest w stanie spłacać swoich zobowiązań finansowych od co najmniej 3 miesięcy. Sąd upadłościowy po pozytywnym rozpoznaniu złożonego wniosku, wydaje postanowienie o ogłoszeniu upadłości konsumenckiej w którym ustanawia syndyka masy upadłości.

Syndyk sporządza listę wierzycieli dłużnika oraz sprawdza jego sytuację życiową i finansową podaną we wniosku. W przypadku potwierdzenia, że dłużnik nie posiada majątku, który można spieniężyć zostaje pominięty etap likwidacji majątku w celu zaspokojenia wierzycieli.

Na podstawie osiąganych dochodów np. ze stosunku pracy, z emerytury syndyk składa do sądu projekt planu spłaty wierzycieli wraz z uzasadnieniem lub informację, że zachodzą przesłanki m.in. do umorzenia zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli, warunkowego umorzenia zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli (art. 491(14) ust. 1 Prawa upadłościowego).

Sąd ustala wtedy harmonogram spłaty zadłużenia do 36 miesięcy dostosowany do możliwości zarobkowych dłużnika. Po jego zrealizowaniu długi zostają umorzone. Na podstawie art. 491[16] ust. 1 Prawa upadłościowego sąd umorzy zobowiązania upadłego konsumenta bez ustalenia planu spłaty wierzycieli, jeśli osobista sytuacja upadłego w oczywisty sposób wskazuje, że jest on trwale niezdolny do dokonywania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli. W tym przypadku sąd obciąża Skarb Państwa tymczasowo pokrytymi kosztami postępowania.

Jak podkreślono w orzecznictwie:

„(-) na trudną sytuację finansową upadłej niewątpliwie w sposób istotny wpływa fakt, że cierpi ona na poważną przewlekłą chorobę nerek, nadciśnienie tętnicze, komorowe zaburzenie rytmu serca. Nie pozostaje to bez wpływu na jej możliwości zarobkowe. Wiąże się przy tym z koniecznością pozostawania pod stałą opieką lekarzy, ponoszenia dodatkowych kosztów badań, leczenia oraz utrzymywania specjalnej diety. Mając na względzie powyższe Sąd Apelacyjny zasadnie przyjął, że upadła, nie jest w stanie ponieść kosztów jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty” (tak Sąd    Najwyższy w uzasadnieniu Postanowienia z dnia 25 maja 2021 r. w sprawie o sygn. akt I CSKP 100/21), Legalis nr 2580940).

Czy wszystkie długi konsumenta podlegają umorzeniu w ramach prowadzonego postepowania upadłościowego?

Odpowiedź na to pytanie zawiera art. 491(21) ust. 2 Prawa upadłościowego. Zgodnie z dyspozycją w nim zawartą nie podlegają umorzeniu: zobowiązania o charakterze alimentacyjnym, zobowiązania wynikające z rent z tytułu odszkodowania za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci, zobowiązania do zapłaty orzeczonych przez sąd kar grzywny, a także do wykonania obowiązku naprawienia szkody oraz zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, zobowiązania do zapłaty nawiązki lub świadczenia pieniężnego orzeczonych przez sąd jako środek karny lub środek związany z poddaniem sprawcy próbie, jak również zobowiązania do naprawienia szkody wynikającej z przestępstwa lub wykroczenia stwierdzonego prawomocnym orzeczeniem oraz zobowiązania, których upadły umyślnie nie ujawnił, jeżeli wierzyciel nie brał udziału w postępowaniu.

Natomiast mogą zostać umorzone: pożyczki i kredyty, nieopłacone składki ZUS (byli przedsiębiorcy), podatki, nieopłacone rachunki np. za dostawę energii elektrycznej gazu ziemnego za używanie telefonu, za czynsz mieszkaniowy.

Czy konsument może ogłosić upadłość, gdy wobec niego komornik prowadzi egzekucję?

Konsument, który ma zajęcie komornicze może ogłosić swoją upadłość. Ponadto musi także spełnić wymogi ustawowe tzn. być niewypłacalnym przez co najmniej trzy miesiące. Zgodnie z art. 146 ust. 1 Prawa upadłościowego „Postępowanie egzekucyjne skierowane do majątku wchodzącego w skład masy upadłości, wszczęte przed dniem ogłoszenia upadłości, ulega zawieszeniu z mocy prawa z dniem ogłoszenia upadłości”.

Natomiast dopiero po uprawomocnieniu się postanowienia o ogłoszeniu upadłości ww. postępowanie egzekucyjne umarzane jest z mocy prawa (art. 146 ust. 1 Prawa upadłościowego). Komornik nie może wtedy kontynuować prowadzonej egzekucji. Musi zwolnić spod egzekucji zajęte: wynagrodzenie za pracę, pobierane świadczenia z ZUS (emerytura, renta), rachunek bankowy. W przypadku, gdy komornik nie przekazał jeszcze wierzycielowi pobranych od dłużnika należności egzekucyjnych wtedy musi je oddać syndykowi. Syndyk wlicza je wtedy do masy upadłości.

Literatura prawnicza wyjaśnia:

„Zawieszenie z mocy prawa oznacza, że nie ma potrzeby wydawania przez sąd lub organ egzekucyjny jakiegokolwiek postanowienia w tym zakresie. (-) Zawieszeniu z mocy prawa podlegają postępowania egzekucyjne skierowane do majątku wchodzącego w skład masy upadłości, wszczęte przed ogłoszeniem upadłości. Regulacja ta ma na celu wyeliminowanie możliwości kontynuowania jakichkolwiek postępowań egzekucyjnych w toku postępowania upadłościowego” [1].

Czy spadek nabyty przez konsumenta po ogłoszeniu upadłości wejdzie do masy upadłości?

Odpowiedzi na to pytanie należy szukać w art. 119 ust. 1 Prawa upadłościowego, zgodnie z którym, jeżeli do spadku otwartego po dniu ogłoszenia upadłości powołany zostaje upadły, spadek wchodzi do masy upadłości. Syndyk nie składa oświadczenia o przyjęciu spadku, a spadek uważa się za przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza, czyli z ograniczeniem odpowiedzialności za długi spadkowe do wysokości pozostawionego spadku.

W piśmiennictwie podkreślono, że syndyk:

„(-) nie może on spadku odrzucić, nawet jeżeli spadek jest nadmiernie zadłużony, a jego zaliczenie do masy upadłości nie wydaje się korzystne (-). Powinien on jednak w takim przypadku wnioskować o wyłączenie spadku z masy upadłości na podstawie art. 121 PrUpad.” [2].

Czy syndyk zajmie dochody małżonka?

W postępowaniu upadłościowym osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej syndyk nie zajmie dochodów jej małżonka, ale może zająć wspólny majątek małżonków    np. ich dom lub mieszkanie. Tak będzie w przypadku, gdy pomiędzy małżonkami istnieje ustawowa wspólność majątkowa małżeńska .

Czy darowizna dokonana przed wydaniem postanowienia o ogłoszeniu upadłości konsumenckiej wejdzie do masy upadłości?

Z art. 27 Prawa upadłościowego wynika, ze darowizna jest bezskuteczna w stosunku do masy upadłości, gdy została dokonana w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Syndyk może wtedy zażądać zwrotu przedmiotu darowizny i włączyć go do masy upadłości. W uzasadnieniu wyroku z dnia 14 marca 2018 r., sygn.. akt    V ACa 70/18 (Legalis nr 1822140) Sąd Apelacyjny w Warszawie – V Wydział Cywilny wyjaśnił:

„Przekazanie do masy upadłości oznacza tu powinność nabywcy zwrotu w naturze, a w razie sporu, powstanie po stronie syndyka roszczenie procesowego o wydanie tych rzeczy i praw, które z masy ubyły – celem umożliwienia zaspokojenia z tak powiększonej masy upadłości wszystkich wierzycieli. Dopiero zatem wyrok, który nakazuje pozwanemu wydanie syndykowi, do masy upadłości, przedmiotu umowy, która jest bezskuteczna z mocy prawa, pozwoli syndykowi, na sprzedaż tych rzeczy i praw, tak jakby stanowiły one nadal własność upadłego”.

Objaśnienia:

[1] Komentarz    do    art. 146 ust. 1 Prawa upadłościowego w: P. Zimmerman, Prawo upadłościowe. Prawo restrukturyzacyjne. Komentarz. Wyd. 7, Warszawa 2022, Legalis

[2] Komentarz do art. 119 ust. 1 Prawa upadłościowego w: K. Osajda (red.), Tom IV C. Prawo spadkowe przedsiębiorców. Komentarz. Warszawa 2022, Legalis

Stan prawny na dzień 28 lutego 2023 roku

Małgorzata Gach

Wanda Książek