Fundacja rodzinna 2025: Filary fundacji – najważniejsze informacje

Obraz autorstwa freepik

Fundacja rodzinna to instytucja wprowadzona do prawa polskiego Ustawą z dnia 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej (dalej u.f.r.). Przed jej wejściem w życie tj. przed dniem  22 maja 2023 r. przedsiębiorcy mogli przekazać swoją firmę w darowiźnie lub w spadku jednej przez siebie wybranej osobie lub kilku osobom (następstwo prawne).

W u.f.r. ustawodawca wprowadził do porządku prawnego fundację rodzinną w celu ochrony prawnej„(-) przed podziałem (rozdrobnieniem) majątku powstałego w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą po przeprowadzeniu sukcesji (-)”. Chodzi o to, żeby:

„(-) unikać znanego w świecie scenariusza, w którym dzieci dzielą się majątkiem rodziców, a następnie ich potomkowie dzielą dalej majątek na coraz mniejsze części i realizują jedynie własne plany co do przeznaczenia otrzymanego majątku, w tym także te niezwiązane z biznesem albo podyktowane sytuacjami losowymi, jest potrzeby mechanizm integracji majątku (akumulacji kapitału) i zarządzania nim w sposób pozwalający na zachowanie aktywności w sferze gospodarczej i dostarczanie środków utrzymania przyszłym pokoleniom”.

Powyższe wynika z uzasadnienia projektowanej ustawy.

Powyższa ustawa reguluje organizację i funkcjonowanie fundacji rodzinnej, w tym prawa i obowiązki fundatora i beneficjenta [1]. Natomiast „(-) uzupełniająco wprowadza także zmiany w zakresie prawa do zachowku oraz reguły opodatkowania w związku z ustanowieniem, działalnością i rozwiązaniem fundacji rodzinnej” [2] .

Co jest celem fundacji rodzinnej?

Zgodnie z dyspozycją art. 2 ust. 1 u.f.r. fundacja rodzinna ma na celu gromadzenie mienia, zarządzanie nim w interesie beneficjentów oraz spełnianie świadczeń na ich rzecz. Określa to statut fundacji ( art. 26 u.f.r.).

„Jako cele fundacji rodzinnej wskazać można np.: zapewnienie ciągłości istnienia przedsiębiorstwa oraz ochronę majątku wnoszonego do fundacji przez fundatora; dążenie do zapewnienia rozwoju potencjału finansowego spółki lub grup spółek wniesionych do fundacji; dokonywanie inwestycji oraz administrowanie aktywami fundacji celem pomnażania majątku rodzinnego, czy przyznawanie świadczeń beneficjentom, celem zapewnienia im bieżących środków na utrzymanie, a także na finansowanie wydatków szczególnych, takich jak edukacja czy opieka zdrowotna. Poza tym, w szczególności w przypadku, gdy beneficjentami fundacji rodzinnej są organizacje pozarządowe, (-) fundator wskazać może także wybrane cele charytatywne, takie jak np.: działalność na rzecz osób niepełnosprawnych, pomoc społeczna czy wspieranie nauki, szkolnictwa wyższego, edukacji i oświaty” – podaje piśmiennictwo [3].

Fundacja rodzinna opiera się na  dwóch filarach. Stanowią je fundator/fundatorzy oraz beneficjenci.

Kto zakłada fundację rodzinną?

Fundację rodzinną zakłada fundator. Fundatorem fundacji rodzinnej może być wyłącznie osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych, która złożyła oświadczenie o ustanowieniu fundacji rodzinnej w akcie założycielskim albo w testamencie (art. 11 u.f.r.). Będzie to osoba pełnoletnia i nieubezwłasnowolniona.

Istotne!

W świetle art. 22 u.f.r. akt założycielski ustanowienia fundacji rodzinnej lub testament w którym spadkodawca ustanowił fundację rodzinną sporządza się w formie aktu notarialnego.

Jak wyjaśniono w piśmiennictwie:

„Fundator fundacji rodzinnej to osoba, która ustanawia (zakłada) fundację rodzinną i wnosi do niej mienie na pokrycie funduszu założycielskiego o wartości określonej w statucie, nie niższej niż 100 000 zł. Co istotne, fundator w zamian za wniesione mienie nie otrzymuje żadnych praw udziałowych, jak ma to miejsce w przypadku spółek handlowych, gdzie wspólnik w zamian za wniesiony wkład np. w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, otrzymuje określoną liczbę udziałów, którymi może rozporządzać, np. sprzedawać, darować, itp. W przypadku fundacji rodzinnej fundator ani nie otrzymuje żadnych udziałów w tej fundacji, nie staje się też wspólnikiem fundacji rodzinnej, a otrzymuje jedynie uprawnienia przysługujące mu na podstawie FundRodzU oraz statutu fundacji rodzinnej ” [4].

Ilu może być fundatorem fundacji rodzinnej?

Na podstawie art. 12 ust. 1 u.f.r. fundacja rodzinna może być ustanowiona przez więcej niż jednego fundatora. Mogą nimi być osoby spokrewnione fundatorem lub osoby mu obce.

Z kolei fundacja rodzinna ustanawiana w testamencie może mieć tylko jednego fundatora (art. 12 ust. 2 u.f.r.). Powyższe wynika z art. 942 Kodeksu cywilnego zgodnie z którym testament może zawierać rozrządzenia tylko jednego spadkodawcy.

„Sporządzenie testamentu nie oznacza jeszcze ani powstania fundacji, ani wyposażenia jej w osobowość prawną. Dopiero otwarcie testamentu spowoduje powstanie fundacji rodzinnej w organizacji. Następnie fundacja rodzinna powinna zostać zgłoszona do rejestru sądowego fundacji rodzinnej” – tak  Adamus R., Stec P. (red.), Fundacje rodzinne. Komentarz, Wyd. 1, Warszawa 2024, [w :] komentarzu do art. 12 u.f.r.

Kto może zostać beneficjentem fundacji rodzinnej?

W art. 30 ust. 1 u.f.r. ustawodawca podaje, że beneficjentem może być:

1) osoba fizyczna,

2) organizacja pozarządowa, prowadząca działalność pożytku publicznego na podstawie ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie.

Statut fundacji określa beneficjentów fundacji rodzinnej oraz ich uprawnienia ( art. 26 ust. 2 pkt 4 u.f.r. )

Piśmiennictwo wyjaśnia:

1. „Fundator może wskazać beneficjenta poprzez określenie go imieniem i nazwiskiem. Beneficjentem może zostać również osoba spełniająca kryteria przewidziane w statucie, w tym może nim zostać osoba fizyczna, która uzyska określony wiek lub każdy zstępny fundatora, również ten, który się jeszcze nie narodził w chwili powoływania fundacji”  – tak A. Krysik A., Ustawa o fundacji rodzinnej. Komentarz. Wyd. 1, Warszawa 2023 [w:] komentarzu do art. 30  u.f.r.
2. „Ponadto, fundator może także wskazać tzw. beneficjenta ostatniej szansy, czyli osobę fizyczną lub organizację pozarządową prowadzącą działalność pożytku publicznego, która nabędzie status beneficjenta, w sytuacji gdy nie będzie już żadnych innych, nawet potencjalnych beneficjentów” – tak Tomczykowski  P. (red.), Fundacja rodzinna. Aspekty prawne i podatkowe. Komentarz, Wyd. 1, Warszawa 2023, [w:]  komentarzu do art. 26 u.f. r.

Beneficjentem może być również fundator.

„Oznacza to zatem, że fundator fundacji rodzinnej może równocześnie w statucie zastrzec, że będzie posiadać uprawnienia do otrzymania świadczenia od fundacji rodzinnej lub mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej” wskazuje piśmiennictwo [5].

Dzięki takiemu rozwiązaniu  fundator  będący przedsiębiorcą może  zrezygnować z prowadzenia firmy, przy zapewnieniu sobie świadczeń z fundacji na swoje utrzymanie.

Ważne!

Wszyscy beneficjenci powinni zostać wpisani na listę beneficjentów ( art. 31 u.f.r. ).

Świadczenia fundacji rodzinnej dla jej beneficjentów

Świadczenia fundacji rodzinnej dla jej beneficjentów mogą mieć formę pieniężną (np. wypłata określonej sumy pieniędzy raz w miesiącu) lub niepieniężną (np. ponoszenie przez fundację kosztów edukacji beneficjenta).

W świetle art. 34 ust. 1 u.f.r. świadczenie od fundacji rodzinnej może być przyznane pod warunkiem albo z zastrzeżeniem terminu. Prawodawca nie podaje jakie warunki beneficjent powinien spełnić. Ze statutu fundacji rodzinnej może wynikać, że wymaganym warunkiem: „(-) może być ukończenie szkoły wyższej i uzyskanie tytułu magistra, podjęcie zatrudnienia, uzyskanie określonego stażu pracy, uzyskanie określonej średniej w wynikach w nauce, uzyskanie orzeczenia o stopniu niepełnosprawności.

Świadczenie może być również przyznane z zastrzeżeniem terminu, na przykład świadczenie polegające na zapewnieniu mieszkania na czas studiów realizowane do ukończenia 26. roku życia” – tak Krysik A, Ustawa o fundacji rodzinnej. Komentarz. Wyd. 1, Warszawa 2023 [w:] komentarzu do art. 34 ust. 1 u.f.r.

W kolejnym artykule napiszemy o majątku fundacji rodzinnej

Podstawa prawna:

Art. 1, art. 2 ust. 1 , art. 11, art. 12, art. 21, art. 22, art. 26 ust. 2 pkt 4, art. 30 , art. 31, art. 34 ust. 1 Ustawy z dnia 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej (Dz.U. z 2023 r. poz. 326)

Objaśnienie :

[1] art. 1 ustawy o fundacji rodzinnej

[2] Grabowski P, Leszczyk D. (red.), Ustawa o fundacji rodzinnej. Komentarz, Wyd. 1, Warszawa 2023, [w:] komentarzu do art. 1 ustawy

[3] Tomczykowski P. (red.), Fundacja rodzinna. Aspekty prawne i podatkowe. Komentarz, Wyd. 1 , Warszawa 2023, [w:] komentarzu do art. 2 ust. 1 ustawy.

[4] Grabowski P, Leszczyk D. (red.), Ustawa o fundacji rodzinnej. Komentarz, Wyd. 1 Warszawa 2023, [w:] komentarzu do art. 11 ustawy.

[5] Białas M., Szot P., Fundacja rodzinna. Ujęcie prawne, podatkowe i bilansowe. Wyd. 1, Warszawa 2025  [w:] Rozdz. V Fundator i beneficjent fundacji rodzinnej. Świadczenia fundacji rodzinnej dla fundatora.

Stan prawny na dzień 13 lutego 2025 roku

Małgorzata Gach, Wanda Książek