Ugoda zawarta przed mediatorem a zwolnienie z podatku

Obraz Sue Styles z Pixabay

Odszkodowania i zadośćuczynienia w PIT – regulacje podatkowe 

W przepisach Ustawy z dnia 26 lipca 1991 r.  o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn. Dz. U. z 2022, poz. 2647 – dalej „Ustawa o PIT”) funkcjonuje bardzo rozbudowany art. 21, który przewiduje sytuacje, w których przychody o określonym charakterze pozostają wolne od podatku.

Część regulacji w tym zakresie dotyczy także kwot przyznanych osobie fizycznej czy to tytułem odszkodowania czy też zadośćuczynienia. Dotyczy to w szczególności odszkodowań wynikających z przepisów prawa pracy, czy określonego rodzaju rent przyznawanych jako odszkodowania.

Ustawa zawiera także przepis art. 21 ust. 1 pkt. 3b). Zgodnie z tą regulacją wolne od podatku PIT są także:

„3b) inne odszkodowania lub zadośćuczynienia otrzymane na podstawie wyroku lub ugody sądowej do wysokości określonej w tym wyroku lub tej ugodzie, z wyjątkiem odszkodowań lub zadośćuczynień: a) otrzymanych w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą, b) dotyczących korzyści, które podatnik mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono”.

Przepis ten daje prawo do niepodatkowanego otrzymania przez osobę fizyczną innych jeszcze odszkodowań czy zadośćuczynień.

Warunki zwolnienia są jednak takie, że ww. odszkodowania lub zadośćuczynienia:

1) muszą wynikać z wyroku sądu lub ugody sądowej oraz

2) nie mogą być związane z działalnością gospodarczą podatnika ani też nie mogą dotyczyć korzyści, jakie podatnik mógłby osiągnąć gdyby nie doszło do wyrządzenia mu szkody.

Ugoda sądowa – co to takiego?

Generalnie ugoda sądowa to ugoda zawarta w toku postępowania sądowego, także na skutek tzw. zawezwania do próby ugodowej.

Obok takiej ugody funkcjonują jeszcze ugody zawarte przed mediatorem.

Na temat ogólnych zasad mediacji pisaliśmy m.in. w artykule pt. 19 października – Międzynarodowy Dzień Mediacji

Czy zatem ugoda zawarta przed mediatorem stanowi ugodę sądową?

W pierwszym rzędzie wskazać trzeba, że zgodnie z art. 183¹⁴ K.p.c.:

„§ 1. Jeżeli zawarto ugodę przed mediatorem, sąd, o którym mowa w art. 183¹³, na wniosek strony niezwłocznie przeprowadza postępowanie co do zatwierdzenia ugody zawartej przed mediatorem.

2. Jeżeli ugoda podlega wykonaniu w drodze egzekucji, sąd zatwierdza ją przez nadanie jej klauzuli wykonalności; w przeciwnym przypadku sąd zatwierdza ugodę postanowieniem”.

Uczestnicy mediacji mogą zatem ale nie muszą wystąpić do sądu o zatwierdzenie zawartej przez nich ugody, a jeśli postanowienia ugody mogą być dochodzone w drodze egzekucji np. także zapłata ustalonego odszkodowania, zadośćuczynią, alimentów itp. – to możliwe jest uzyskanie klauzuli wykonalności.

Skutki zatwierdzenia ugody zawartej przed mediatorem określa najpełniej art. 183¹⁵ § 1 K.p.c.

Zgodnie z tym przepisem:

„§ 1. Ugoda zawarta przed mediatorem, po jej zatwierdzeniu przez sąd, ma moc prawną ugody zawartej przed sądem. Ugoda zawarta przed mediatorem, którą zatwierdzono przez nadanie jej klauzuli wykonalności, jest tytułem wykonawczym”.

Jak zatem wynika z powyższej regulacji jeśli sąd zatwierdzi ugodę zawartą przed mediatorem to taka ugoda ma moc ugody zawartej przed sądem.

Konsekwentnie skoro taka ugoda ma moc ugody sądowej, to odszkodowania czy zadośćuczynienia przewidziane w jej treści dla osoby fizycznej (przy spełnieniu pozostałych warunków tj. braku związku z działalnością gospodarczą oraz odszkodowanie będzie rekompensować tylko faktyczną i realną szkodę a nie utracone korzyści) winny podlegać zwolnieniu od podatku PIT na podstawie cytowanego wyżej art. 21 ust. 1 pkt. 3b) Ustawy o PIT.

Na możliwość skorzystania z takiego zwolnienia na ww. podstawie wskazują także interpretacje podatkowe.

Np. z interpretacji Dyrektora KIS z dnia 21 kwietnia 2023 r. sygn. 0115-KDIT2.4011.107.2023.3.ŁS:

„Z analizy opisu sprawy wynika, że (…) r. zawarła Pani ugodę z XXX, która została zatwierdzona przez Sąd. W jej ramach otrzymała Pani odszkodowanie i zadośćuczynienie z tytułu utraty osoby bliskiej na skutek katastrofy budowlanej na terenie (…). Ugoda została zawarta w trybie art. 183¹⁵ § 1 Kodeksu postępowania cywilnego, tzn. ugoda została zawarta przed mediatorem, a następnie została zatwierdzona przez Sąd. Prawo do przyznania świadczeń w ramach zawartej ugody wynikało z przepisów prawa, a konkretnie z art. 446 § 3 i art. 448 Kodeksu cywilnego. Wysokość i zasady ustalania przyznanych świadczeń wynikały z zawartej ugody. Wysokość lub/i zasady ustalania przyznanych świadczeń nie wynikały wprost z przepisów odrębnych ustaw lub przepisów wykonawczych, ale przyznane ugodą odszkodowanie oraz zadośćuczynienie w związku ze stratą osoby bliskiej jest w zakresie zasad przyznawania i ustalania wysokości regulowane pośrednio przepisami prawa, w tym art. 446 § 3 i art. 448 Kodeksu cywilnego oraz innymi przepisami prawa cywilnego oraz powstałym na tym tle orzecznictwem sądowym.

Przenosząc powyższe uregulowania prawne na grunt przedstawionego we wniosku stanu faktycznego stwierdzić należy, że wypłacone w ramach zawartej ugody sądowej odszkodowanie i zadośćuczynienie z tytułu utraty osoby bliskiej na skutek katastrofy budowlanej na podstawie art. 446 § 3 i art. 448 Kodeksu cywilnego, stanowią przychód, o którym mowa w art. 20 ust. 1 w związku z art. 10 ust. 1 pkt 9 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, korzystający ze zwolnienia uregulowanego w przepisie art. 21 ust. 1 pkt 3b komentowanej ustawy, albowiem świadczenia te można zaliczyć do kategorii „inne odszkodowania lub zadośćuczynienia” otrzymane na podstawie ugody sądowej, a nie będące odszkodowaniem lub zadośćuczynieniem otrzymanym w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą, jak również dotyczącym korzyści, które podatnik mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono”.

Analogiczne wnioski wynikają także np. z interpretacji z dnia 27 września 2023 r. sygn. 0113-KDIPT2-2.4011.518.2023.2.AKU czy interpretacji z dnia 28 czerwca 2023 r. sygn. 0114-KDIP3-2.4011.461.2023.2.MN.

Podsumowanie

Ugody zawierane przed mediatorem nie tylko pozostają tańsze i szybsze do przeprowadzenia niż sprawy sporne sądowe, to jeszcze mogą zapewnić korzyść podatkową, związaną z ewentualnym zwolnieniem odszkodowania czy zadośćuczynienia wynikającego z ich treści od podatku PIT. Głównym warunkiem pozostaje zatwierdzenie takiej ugody przez sąd. Wówczas staje się ona ugodą sądową. Warto zatem rozważyć poddaniem się takiej procedurze.

Stan prawny na dzień 19 grudnia 2023

Małgorzata Gach, radca prawny i doradca podatkowy, Kancelaria Radcy Prawnego Małgorzaty Gach