Pomoc publiczna dla przedsiębiorców – co to takiego

Image by our-team on Freepik

Przypomnijmy …

Pomoc publiczna jest to wsparcie finansowe dla firm przyznawane konkretnemu przedsiębiorstwu ze środków pochodzących z budżetu państwa np. z programów pomocowych lub jako pomoc indywidualna, które musi wcześniej zatwierdzić Komisja  Europejska. Wyjątek stanowi pomoc de minimis, tj. pomoc o wartości nieprzekraczającej 300 tys. euro brutto w okresie trzech lat.

Udzielanie pomocy publicznej w Polsce reguluje Ustawa z dnia 30 kwietnia 2004 r. o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej  (Dz.U. z 2023 r. poz. 702). W art. 3 niniejszej ustawy prawodawca  odsyła do art. 106 – 109 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE).

Czym jest pomoc publiczna według definicji unijnej

Pomoc publiczna nie posiada definicji ustawowej w aktach prawa UE. Próbę jej zdefiniowania zawiera art. 107 ust.1 TFUE (Wersja skonsolidowana Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej).

Ustawodawca unijny wskazuje w nim, że pomoc publiczna to:

„wszelka pomoc przyznawana przez Państwo Członkowskie lub przy użyciu zasobów państwowych w jakiejkolwiek formie, która zakłóca lub grozi zakłóceniem konkurencji poprzez sprzyjanie niektórym przedsiębiorstwom lub produkcji niektórych towarów, jest niezgodna z rynkiem wewnętrznym w zakresie, w jakim wpływa na wymianę handlową między Państwami Członkowskimi”.

„Treść przywołanego wyżej przepisu art. 107 ust. 1 TFUE oraz ukształtowane na jego podstawie orzecznictwo sądowe i praktyki stosowania zalecane przez Komisję Europejską UE pozwalają wnioskować, że z pomocą publiczną mamy do czynienia w sytuacji, gdy: (1) wsparcie udzielane jest przez państwo lub ze środków państwowych; (2) przedsiębiorca uzyskuje przysporzenie na warunkach korzystniejszych od oferowanych na rynku; (3) wsparcie ma charakter selektywny (uprzywilejowuje określonego przedsiębiorcę lub określonych przedsiębiorców albo produkcję określonych towarów); (4) wsparcie grozi zakłóceniem lub zakłóca konkurencję oraz wpływa na wymianę handlową między państwami członkowskimi UE. Aby można było stwierdzić «zaistnienie pomocy publicznej», muszą zaistnieć łącznie cztery wyżej wymienione kryteria” – tak NSA w wyroku z dnia 17 lutego 2022 r. (sygn. akt III FSK 4645/21, Legalis nr 2676260).

Dokumentem pomocnym jest tutaj Zawiadomienie Komisji w sprawie pojęcia pomocy państwa w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE (Dz.U.UE.C.2016.262.1) (dalej: Zawiadomienie). Jest to wewnętrzny dokument Komisji Europejskiej, w którym znajdują się decyzje podejmowane przez Komisję Europejską oraz utrwalone orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości.

Jak należy rozumieć powyższe przesłanki pomocy publicznej – pogląd w orzecznictwie i w piśmiennictwie

Pomoc publiczna może być udzielana przez centralne, regionalne lub lokalne organy administracyjne. Może pochodzić także z dochodu budżetu państwa. Przedsiębiorca uzyskuje wtedy przysporzenie na warunkach korzystniejszych od oferowanych na rynku.

„Korzyść w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE oznacza każdą korzyść gospodarczą, której dane przedsiębiorstwo nie mogłoby uzyskać w normalnych warunkach rynkowych, tj. bez interwencji państwa. (…) Przyznanie pozytywnych korzyści gospodarczych jest istotne w odniesieniu do pojęcia pomocy państwa, ale również zwolnienie z obciążeń gospodarczych (np. korzyści podatkowe lub obniżki składek na ubezpieczenie społeczne) może stanowić korzyść” – tak NSA w wyroku z dnia 15 lutego 2022 r. (sygn. akt III FSK 4762/21, Legalis nr 2676321).

Natomiast:

„W przypadku form wsparcia oferowanych przez NFOŚiGW z zasady występuje korzyść ekonomiczna (dotacje, preferencyjnie oprocentowane pożyczki, dopłaty do oprocentowania kredytów bankowych, dokonywanie częściowych spłat kapitału kredytów bankowych), której przedsiębiorca nie uzyskałby na warunkach rynkowych” – podaje Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w publikacji „Pomoc publiczna w ochronie środowiska”, Warszawa 2012 str. 11.

Selektywność stanowi pomoc, która sprzyja „niektórym przedsiębiorstwom lub produkcji niektórych towarów”.

„Wsparcie udzielone Spółce ma charakter selektywny, gdyż uprzywilejowało ten podmiot w stosunku do innych przedsiębiorców. W rozpatrywanym przypadku, w związku ze złożeniem przez Spółkę wniosku o przyznanie ulgi w spłacie zobowiązania podatkowego w postaci odroczenia terminu płatności zobowiązania podatkowego, występuje selektywność wynikająca z charakteru uznaniowych praktyk administracyjnych. Ogólne środki, które wydają się mieć zastosowanie do wszystkich przedsiębiorstw, są ograniczone swobodą uznania administracji publicznej, są zatem selektywne” – tak wyrok NSA z dnia 17 lutego 2022 r.(sygn. akt III FSK 4765/21, Legalis nr 2676262).

Ustawodawca unijny podkreśla, że pomoc publiczna jest „niezgodna z rynkiem wewnętrznym w zakresie, w jakim wpływa na wymianę handlową między Państwami Członkowskimi”. Oznacza to, że określone wsparcie finansowe może wzmocnić konkurencyjność przedsiębiorstwa.

Z 192 Motywu Zawiadomienia wynika, że:

„Stosunkowo niewielka kwota pomocy lub stosunkowo nieduży rozmiar przedsiębiorstwa, które ją otrzymuje, jako takie nie wykluczają możliwości wpływu na wymianę handlową między państwami członkowskimi. (…)  Prawdopodobieństwo wystąpienia takiego wpływu może jednak być mniejsze, jeżeli zakres działalności gospodarczej jest bardzo ograniczony, czego dowodem może być na przykład bardzo niski obrót” .

Przykład:

„Podobny charakter do drogowego transportu krajowego towarów ma drogowy transport krajowy osób dokonywany taksówkami. (…) Transport osób taksówkami o charakterze regionalnym i ponadregionalnym jest wykonywany incydentalnie ze względu na wysokie jego koszty. Z tego też względu, w praktyce wydaje się wykluczone, aby pomoc publiczna udzielona przedsiębiorcy świadczącemu usługi przewozu osób na bardzo ograniczonym obszarze, mogła mieć negatywny wpływ na wymianę handlowa pomiędzy Polską, a państwami członkowskimi” – Pismo z dnia 2 września 2003 r. Ministerstwo Finansów GN-8/KK/96/2003 [1].

Kto nadzoruje przyznawanie pomocy publicznej w Polsce?

Na podstawie art. 31 ust. 2 ustawy o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej, pomoc publiczną w Polsce nadzoruje Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, a w zakresie pomocy publicznej w rolnictwie lub rybołówstwie – minister właściwy do spraw rolnictwa (minister rolnictwa i rozwoju wsi). Monitorowanie pomocy publicznej obejmuje gromadzenie, przetwarzanie i przekazywanie informacji o udzielanej pomocy publicznej, w szczególności o jej rodzajach, formach i wielkości, oraz przestrzeganie krajowego limitu skumulowanej kwoty pomocy de minimis w rolnictwie lub rybołówstwie (art. 31 ust. 1 ustawy jw.).

Zgodnie z art. 36 ust. 1 niniejszej ustawy na podstawie sprawozdań i informacji o udzielonej pomocy publicznej lub informacji o jej nieudzieleniu, właściwość organów i tryb postępowania Prezes UOKiK opracowuje i przedstawia Radzie Ministrów sprawozdanie zawierające wyniki monitorowania pomocy publicznej w roku poprzednim, w szczególności dane dotyczące wielkości, form i przeznaczenia pomocy publicznej, a także ocenę skutków udzielonej pomocy w sferze konkurencji.

Sprawdź: Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Raporty

Kim jest beneficjent pomocy publicznej?

Definicję beneficjenta pomocy publicznej zawiera art. 2 pkt 16) ustawy o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej. Ustawodawca podaje w nim, że:

„przez beneficjenta pomocy należy rozumieć podmiot prowadzący działalność gospodarczą, w tym podmiot prowadzący działalność w zakresie rolnictwa lub rybołówstwa, bez względu na formę organizacyjno-prawną oraz sposób finansowania, który otrzymał pomoc publiczną”.

Beneficjentem pomocy publicznej może być także podmiot np. spółka kapitałowa, który prowadzi działalność gospodarczą , ale nie działa w celu osiągniecia zysku. Przykładowo będą to muzea, biblioteki, szpitale, parki wodne, zakłady opieki zdrowotnej, stowarzyszenia, fundacje.

Kto ma prawo do udzielania pomocy publicznej ?

Prawo do udzielania pomocy publicznej jej beneficjentom mają instytucje centralne, samorządowe, jednostki terytorialne oraz regionalne fundusze inwestycyjne .

„Podmiotami udzielającymi pomocy są organy administracji publicznej oraz inne podmioty (w tym przedsiębiorcy publiczni), które są uprawnione (posiadają kompetencje) do udzielania pomocy. Udzielenie pomocy następuje najczęściej w wyniku wydania decyzji lub zawarcia umowy” – podaje Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK) w wydanym Raporcie o pomocy publicznej w Polsce udzielonej przedsiębiorcom w 2022 r. ( dalej: Raport UOKiK ) [2].

Wśród podmiotów, które w 2022 roku udzielały pomocy publicznej UOKiK wymienia m.in. Ministra Aktywów Państwowych, Ministra Klimatu i Środowiska,, Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Ministra Rozwoju i Technologii, Marszałków województw, Dyrektorów izb administracji skarbowej oraz naczelników urzędów skarbowych, Prezesa Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości, Bank Gospodarstwa Krajowego, Bankowy Fundusz Gwarancyjny, Prezydentów i burmistrzów miast oraz wójtów gmin, Starostów powiatów [3].

Formy pomocy publicznej w Polsce

Przez formy pomocy publicznej rozumiemy sposoby w jakich środki publiczne są przekazywane ich beneficjentom. Państwo może wspierać przedsiębiorców bezpośrednio przekazując środki w formie pieniężnej lub poprzez ulgi w spłacie zobowiązań podatkowych. Przykładowo będzie to:

 „(…) odroczenie terminu spłaty określonego zobowiązania podatkowego, stanowiącego dochód budżetu państwa. Bowiem państwo rezygnuje z pełnego terminowego wpływu przychodów należnych budżetowi państwa, wyznaczając nowe terminy płatności – w przypadku odroczenia i rozłożenia na raty” [4].

Pomoc publiczna może być udzielana m.in. w formie:

1. dotacji, dopłat do oprocentowania kredytów bankowych (bezpośrednio dla przedsiębiorców), refundacji, rekompensaty,

2. zwolnienia z podatku,

3. odliczenia od podatku,

4. oddania do korzystania mienia będącego własnością Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego i ich związków na warunkach korzystniejszych dla przedsiębiorcy od oferowanych na rynku,

5. zbycia mienia będącego własnością Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego i ich związków na warunkach korzystniejszych od oferowanych na rynku,

6. umorzenia kosztów egzekucyjnych,

7. udzielania przedsiębiorcom pożyczek lub kredytów na preferencyjnych warunkach,

8. dopłaty do oprocentowania kredytów bankowych (dla banków),

9. odroczenia lub rozłożenia na raty np. płatności podatku lub zaległości podatkowej wraz z odsetkami za zwłokę, płatności opłaty (składki, wpłaty), zaległej opłaty (składki, wpłaty) wraz z odsetkami, kosztów procesu sądowego, kosztów egzekucyjnych,

10. udzielania przedsiębiorcom poręczeń i gwarancji kredytowych przez Bank Gospodarstwa Krajowego

Zobacz także: Przedsiębiorca ma prawo do ulgi w spłacie zobowiązań podatkowych – najważniejsze informacje (1)

O tym na jakie cele może być przeznaczona pomoc publiczna napiszemy w następnym artykule.

Źródło: Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów , Raport o pomocy publicznej w Polsce udzielonej przedsiębiorcom w 2022 r., Warszawa, grudzień 2023 roku r. [w:] Raporty.

Podstawa prawna:

1. Art. 2 pkt 16, art. 3, art. 31 ust. 1- 2, art. 36 ust. 1  Ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 r. o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej  (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 702)
2. Art. 107 ust. 1  Wersji skonsolidowanej Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
3. Zawiadomienie Komisji w sprawie pojęcia pomocy państwa w rozumieniu art. 107 ust. 1 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej

Objaśnienie:

[1] Pismo z dnia 2 września 2003 r. Ministerstwo Finansów GN-8/KK/96/2003:  Pismo z dnia 2 września 2003 r. Ministerstwo Finansów GN-8/KK/96/2003 Wyjaśnienie pojęcia „transport” w związku z ustawą o pomocy publicznej, LINK (dostęp w dniu 20 maja 2024 roku).

[2]  Raport UOKiK : Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów , Raport o pomocy publicznej w Polsce udzielonej przedsiębiorcom w 2022 r., Warszawa, grudzień 2023 roku r.

[3] Tamże , str. 8-9

[4] Tak NSA w uzasadnieniu wyroku z dnia 17 lutego 2022 r. (sygn. akt III FSK 4636/21, Legalis nr 2686481)

Stan prawny na dzień 13 czerwca 2024 roku

Małgorzata Gach, Wanda Książek