Prawo cywilne
Collective Redress Directive, czyli Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady UE w sprawie powództw przedstawicielskich (1)
Dyrektywa [1] wprowadziła nowy mechanizm ochrony konsumentów, w tym nowatorski tryb dochodzenia roszczeń odszkodowawczych. Dotyczy to m.in. branż: produkcji żywności, chemicznych, deweloperskich czy kurierskich lub przewozowych. Gdyby podczas podróżowania spotkała Cię sytuacja overbookingu (gdy przewoźnik wyprzeda więcej biletów niż jest miejsc w samolocie), ten artykuł może okazać się przydatny.
Obraz Gerd Altmann z Pixabay
Czym w zasadzie są powództwa przedstawicielskie?
Krótko rzecz ujmując, są to powództwa wytaczane przez upoważnione podmioty przed sądami krajowymi lub organami administracyjnymi w imieniu grup konsumentów. Postępowania nastawione są na uzyskanie środków nakazujących zaprzestania szkodliwych oraz nielegalnych praktyk stosowanych przez przedsiębiorców i/lub środków naprawczych, takich jak przykładowo: zwrot, wymiana czy naprawa. Konsumenci mogą także skorzystać z ugody zbiorowej, która może zostać zawarta między podmiotem, który wytoczy powództwo a pozwanym przedsiębiorcą.
Główne cele wprowadzenia Dyrektywy
Głównym założeniem Dyrektywy jest umożliwienie konsumentom ochrony ich zbiorowych interesów w Unii Europejskiej poprzez wytaczanie powództw grupowych przez upoważnione w tym celu podmioty. W ten sposób chciano zagwarantować poprawę dostępu do wymiaru sprawiedliwości dla konsumentów. Równocześnie przewidziano odpowiednie zabezpieczenia przeciw nadużywaniu drogi sądowej.
Dyrektywa ma chronić zbiorowe interesy konsumentów w różnych sektorach gospodarki oraz obszarach prawa, a przede wszystkim w sferze dot. ochrony danych, usług finansowych, energii i telekomunikacji oraz podróży i turystyki.
Państwa członkowskie mogą stosować mechanizm powództw przedstawicielskich we wszystkich dziedzinach prawa na autonomicznie określonych zasadach. Jeśli chodzi o Polskę to z dniem 29 sierpnia 2024 r. weszła w życie ustawa o zmianie ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym oraz niektórych innych ustaw [2], która implementując Dyrektywę, wprowadziła szereg zmian do kilku istniejących już aktów prawnych.
Kto może wystąpić w interesie i w imieniu konsumentów indywidualnych?
Jeżeli konsumentów dotyczy ta sama lub podobna niezgodna z prawem praktyka danego przedsiębiorcy, to z roszczeniem jako strona mogą wystąpić:
- Organ publiczny
- Organizacja konsumencka
- Upoważniony podmiot
Państwa członkowskie mają obowiązek publikować na swoich krajowych stronach internetowych rejestry podmiotów upoważnionych, które będą mogły wytaczać powództwa grupowe na poziomie krajowym. W Polsce za taki wykaz odpowiedzialny będzie Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.
Charakter terytorialny powództw grupowych
Powództwa przedstawicielskie mogą być powództwami krajowymi bądź transgranicznymi – w zależności od tego czy zostały wszczęte w tym samym państwie członkowskim, w którym został wyznaczony podmiot upoważniony. Analizowana Dyrektywa umożliwia również podmiotom reprezentującym konsumentów z różnych państw członkowskich połączenie sił w ramach jednego powództwa.
Jak skorzystać z takiego powództwa?
To zależy od wyboru państwa członkowskiego, gdyż te mogą wprowadzić mechanizm:
- Opt-in – aby skorzystać z powództwa, konsumenci muszą oficjalnie wyrazić chęć bycia reprezentowanymi.
- Opt-out – wszyscy konsumenci, w imieniu których upoważniony podmiot zdecydował się wytoczyć powództw, będą reprezentowani oraz związani jego wynikami, chyba że wyraźnie wykażą wolę wyłączenia z powództwa
- Połączenie obu powyższych
Finansowanie
Na państwach członkowskich spoczywa obowiązek zapewnienia upoważnionym podmiotom odpowiedniej pomocy dla skutecznego wykonywania prawa do wytaczania powództw grupowych. Z tym wiąże się pomoc fiskalna w postaci częściowego dofinansowania ze środków publicznych. Państwo może też zezwolić na finansowanie powództw przedstawicielskich przez podmioty finansujące, które nie są stronami powództw, a wręcz przez osoby trzecie.
Objaśnienie
[1] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego I Rady (UE) 2020/1828 z dnia 25 listopada 2020 r. w sprawie powództw przedstawicielskich wytaczanych w celu ochrony zbiorowych interesów konsumentów i uchylająca dyrektywę 2009/22/WE
[2] Ustawa z dnia 24 lipca 2024 r. o zmianie ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1237).
Stan prawny na dzień 8 listopada 2024 r.
Julia Lewandowska, prawnik z Kancelarii Radcy Prawnego Małgorzaty Gach
