Prawo gospodarcze
Sygnaliści – jakie są ich funkcje?
W ostatnich miesiącach wiele uwagi w przestrzeni publicznej poświęcono tematyce sygnalistów. Warto zatem bliżej zainteresować się tym tematem.

Kim są sygnaliści?
Sygnaliści to osoby, które zgłaszają nieprawidłowości i naruszenie prawa.
Zgodnie z Dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii (dalej: Dyrektywa), która została implementowana przez Polskę 17.12.2021 r., głównym jej celem jest:
„poprawa egzekwowania prawa i polityk Unii w określonych dziedzinach poprzez ustanowienie wspólnych minimalnych norm zapewniających wysoki poziom ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii.” (art. 1 Dyrektywy).
Ponadto w art. 5 pkt 7 wskazanej Dyrektywy wskazana jest definicja „osoby dokonującej zgłoszenia”, która jest uważana za „osobę fizyczną, która zgłasza lub ujawnia publicznie informacje na temat naruszeń uzyskane w kontekście związanym z wykonywaną przez nią pracą”.
Zakres obowiązywania
W zakresie przedmiotowym (art. 2 Dyrektywy) zgłoszeniu podlegają naruszenia prawa Unii dotyczące dziedzin:
„(i) zamówienia publiczne;
(ii) usługi, produkty i rynki finansowe oraz zapobieganie praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu;
(iii) bezpieczeństwo produktów i ich zgodność z wymogami;
(iv) bezpieczeństwo transportu;
(v) ochrona środowiska;
(vi) ochrona radiologiczna i bezpieczeństwo jądrowe;
(vii) bezpieczeństwo żywności i pasz, zdrowie i dobrostan zwierząt;
(viii) zdrowie publiczne;
(ix) ochrona konsumentów;
(x) ochrona prywatności i danych osobowych oraz bezpieczeństwo sieci i systemów informacyjnych”, a także „naruszenia mające wpływ na interesy finansowe Unii” oraz „naruszenia dotyczące rynku wewnętrznego”.
Ponadto Dyrektywa określa zakres podmiotowy (art.4 Dyrektywy), w którym zostały określone kategorie podmiotów, do których zastosowanie znajdą przepisy Dyrektywy.
Czym jest zgłoszenie?
Zgodnie z art. 5 pkt 3 Dyrektywy „zgłoszenie” rozumiane jest jako „ustne lub pisemne przekazanie informacji na temat naruszeń”. Na gruncie samej Dyrektywy wprowadzone zostały dwa rodzaje tych zgłoszeń. Pierwsze z nich to „Zgłoszenia wewnętrzne”, które tłumaczy się jako „ustne lub pisemne przekazanie informacji na temat naruszeń w obrębie podmiotu prywatnego w sektorze prywatnym lub publicznym” (art. 5 ust. 4 Dyrektywy), natomiast drugie to „Zgłoszenia zewnętrzne” – „ustne lub pisemne przekazanie informacji na temat naruszeń właściwym organom” (art. 5 ust. 5 Dyrektywy). Dodatkowo w Dyrektywie, w Rozdziale IV jest mowa o „Ujawnieniu publicznym”, które może nastąpić po spełnieniu opisanych w tym rozdziale następujących warunków:
„a) osoba ta dokonała w pierwszej kolejności zgłoszenia wewnętrznego i zewnętrznego lub od razu zgłoszenia zewnętrznego zgodnie z rozdziałami II i III, ale w odpowiedzi na jej zgłoszenie nie zostały podjęte żadne odpowiednie działania w terminie, o którym mowa w art. 9 ust. 1 lit. f) lub art. 11 ust. 2 lit. d); lub
b) osoba ta ma uzasadnione podstawy, by sądzić, że:
(i) naruszenie może stanowić bezpośrednie lub oczywiste zagrożenie dla interesu publicznego, na przykład w przypadku sytuacji wyjątkowej lub ryzyka wystąpienia nieodwracalnej szkody; lub
(ii) w przypadku dokonania zgłoszenia zewnętrznego grozić jej będą działania odwetowe lub istnieje niewielkie prawdopodobieństwo skutecznego zaradzenia naruszeniu z uwagi na szczególne okoliczności sprawy, takie jak możliwość ukrycia lub zniszczenia dowodów lub możliwość istnienia zmowy między organem a sprawcą naruszenia lub udziału organu w naruszeniu.”
Ochrona sygnalistów
Dla realizacji ww. działań, sygnalistom musi być zapewniona ochrona. Aby pracownicy byli skłonni owe naruszenia zgłaszać należy zapewnić im taki poziom bezpieczeństwa, aby nie byli narażeni na próby dokonania odwetu przez pracodawcę za ujawnienia konkretnych informacji (tak: dr Łucja Kobroń-Gąsiorowska; „Modele ochrony whistleblowera (sygnalisty)”; wyd. C.H.Beck 2022; Legalis). Ponadto jak wskazuje ta autorka „ochrona sygnalistów musi być częścią każdej strategii antykorupcyjnej”. Dodatkowym problemem przy wprowadzaniu tego typu regulacji w Polsce są reperkusje poprzednich systemów. Nawet dzisiaj próba zgłaszania naruszeń w imię szeroko rozumianej sprawiedliwości czy ochrony interesów jest kojarzona z donosicielstwem. (j.w.)
Ochrona sygnalisty – co przewiduje Dyrektywa?
Na mocy Dyrektywy wprowadzone zostały konkretne „Środki wsparcia” (art. 20 Dyrektywy), a także „Środki ochrony przed działaniami odwetowymi” (art. 21 Dyrektywy). Ponadto Dyrektywa w art. 19 zawiera katalog działań odwetowych.
Dodatkowo Dyrektywa w art. 23 wprowadza konieczność wprowadzenia przez Państwa członkowskie sankcji wobec osób fizycznych i prawnych, które:
„a) utrudniają lub usiłują utrudniać dokonywanie zgłoszeń;
b) podejmują działania odwetowe wobec osób, o których mowa w art. 4;
c) wszczynają uciążliwe postępowania przeciwko osobom, o których mowa w art. 4;
d) dopuszczają się naruszeń obowiązku zachowania poufności tożsamości osób dokonujących zgłoszenia, o którym to obowiązku mowa w art. 16.”
Projekt ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa
Obecnie Projekt ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa, którego wnioskodawcą był Minister Rodziny i Polityki Społecznej widnieje w Wykazie prac legislacyjnych Rady Ministrów i posiada status projektu – otwarty. Od 11.04.2022 r. projekt ten jest na etapie uzgodnień.
Stan prawny na dzień 3 czerwca 2022 r.
Małgorzata Gach
Estera Kukułka